Edukacja dzieci niepełnosprawnych a metoda Marii Montessori
Edukacja dzieci niepełnosprawnych a metoda Marii Montessori
M. Montessori, razem z O. Decroly i A. Adlerem, zaliczana jest do grupy wielkich reformatorów szkoły tradycyjnej, którzy mają również swój bezpośredni udział w tworzeniu podstaw pedagogiki dzieci upośledzonych. Teoria Montessori, stosowana w pracy z dziećmi o prawidłowym rozwoju intelektualnym, równie dobrze sprawdza się w pracy z dziećmi o opóźnionym rozwoju.
Podstawowymi warunkami powodzenia wspólnej edukacji dzieci pełno- i niepełnosprawnych są : indywidualizacja i zróżnicowanie nauczania, dzięki czemu każde dziecko wykonuje zadania odpowiadające jego zdolnościom i możliwościom, a urozmaicone formy prezentacji umożliwiają nawet słabszym dzieciom dostęp do nowych treści i zadań. Struktura pedagogiki M. Montessori ma integracyjny charakter i umożliwia spełnienie powyższych warunków. Tu należy szukać powodu, dlaczego w wielu klasach integracyjnych próbuje się pracować według jej zasad. Pedagogika, która postrzega dziecko jako własnego "budowniczego" ( związane jest to z przekonaniem o istnieniu w dziecku wrodzonej aktywności, siły rozwojowej, energii witalnej) konsekwentnie opiera się na jego możliwościach - bez lub z upośledzeniem. W grupach prowadzonych według zasad Montessori, każde dziecko wybiera dla siebie zadania tak, by odpowiadały jego zainteresowaniu i możliwościom. W związku z tym poziomy umiejętności mogą być bardzo różne. Taki swobodny wybór zadań likwiduje nastawienia rywalizacyjne i skłonność do porównywania siebie z innymi. Dzieci mogą pracować w indywidualnym tempie i według indywidualnej potrzeby. Bardzo istotnym elementem jest możliwość samodzielnej kontroli przez dziecko wyników własnej pracy, co chroni go przed zawstydzającym poprawianiem błędów i ukazywaniem jego braków innym. Kolejnymi zaletami metody są: troskliwość, z jaką nauczyciel montessoriański odnosi się do dziecka proponując mu zajęcie się pomocami dydaktycznymi, atrakcyjne pomoce, które zachęcają do wytrwałości, przez co dają maksimum prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu, ćwiczenia praktyczne bezpośrednio związane z kształceniem zaradności i współżycia w środowisku. Podstawą metody Montessori jest nauczanie wielozmysłowe. Umożliwia to oddziaływanie na wiele zmysłów, co jest warunkiem niezbędnym do powstawania skojarzeń w procesie uczenia się.
Istotną rolę w pracy tą metodą odgrywa tzw. przygotowane otoczenie ( meble na miarę wzrostu i w zasięgu wzroku i ręki dziecka, wszystkie przedmioty widoczne i w każdej chwili dostępne) oraz tzw. pomoce rozwojowe. Przystosowanie materiału montessoriańskiego do potrzeb dzieci niepełnosprawnych nie nastręcza dużo trudności. Posłużmy się przykładem: dziecko cierpiące na porażenie kurczowe ma problemy z chwytaniem cylindrów, dopasowywanych do odpowiednich otworów. Możliwym sposobem jest pogrubienie uchwytów poprzez nałożenie plastikowych korków od szampana ( można to zaobserwować w centrum dziecięcym Montessori w Munster); w trakcie ćwiczeń może okazać się, że niezbędne jest dodatkowe oprzyrządowanie np. odpowiednie magnesy ułatwiające budowę różowej wieży. Część materiału może być stosowana bez żadnych przeróbek.
Rozpatrując możliwość wykorzystania metody M.Montessori w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi należy zwrócić uwagę na zasady dydaktyczne, występujące w tej pedagogice i w pedagogice specjalnej, które w znacznej mierze sobie odpowiadają. Ruch, przede wszystkim aktywność ręki ( realizowany jest przy okazji wykonywania każdego rodzaju pracy z materiałem), powtarzanie, poglądowość, izolowanie trudności, kontrola błędu, małe kroki, aktywność własna to te zasady pedagogiki specjalnej, które odnajdujemy w pedagogice montessoriańskiej.
Pedagogika Montessori sprawdziła się również podczas integracji dzieci w przedszkolach. Ponieważ działania pedagogiczne skierowane są tu na dzieci, bez większego trudu możliwe jest wspieranie procesu uczenia się tak u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym, jak i u dzieci z zaburzeniami fizycznymi ( niedowład pochodzenia mózgowego, wodogłowie), dzieci niewidomych, głuchych czy upośledzonych umysłowo. W grupie przedszkolnej może być 20 ? 25 dzieci, w tym sześcioro z różnymi zaburzeniami. Wychowanie integracyjne w przedszkolu służy przede wszystkim wspomaganiu społecznego rozwoju dziecka w myśl zasady, że człowiek, który pomaga, sam staje się samodzielny i szczęśliwy. Kiedy np. dziecko opóźnione umysłowo pcha wózek dziecka niepełnosprawnego fizycznie, wówczas rozwija własną samodzielność; kiedy dziecko wprawne w rachunkach objaśnia mniej zorientowanemu matematykę przy pomocy złotych pereł, w efekcie samo rozumie ją jeszcze lepiej (ucząc innych uczymy się sami).
Wspólne wychowanie dzieci pełnosprawnych z dziećmi o rozmaitych rodzajach i poziomach niepełnosprawności sprzyja zatem rozwojowi społecznemu, samodzielności i zdolności do kontaktu, wspomaga również procesy poznawcze, bowiem dzieci pracujące samodzielnie mają przewagę nad tymi, których aktywność ograniczona została do recepcji.
opracowała: Marzena Borowska