Mutyzm
ZASADY POSTĘPOWANIA NAUCZYCIELI I RODZICÓW Z DZIECKIEM DOTKNIĘTYM MUTYZMEM
Słowo mutyzm pochodzi od "Mutus", które dosłownie oznacza: milczący, niemy. Mutyzm jest zaburzeniem mowy na podłożu nerwicowym. Przejawia się on niemożnością posługiwania się mową, pomimo iż dziecko prawidłowo rozumie mowę oraz w okresie poprzedzającym powstałe zaburzenie dziecko posługiwało się nią (należy wcześniej wykluczyć uszkodzenie organów centralnych oraz obwodowych narządów mownych). Występuje on u dzieci między 3 a 5 rokiem życia, choć niektórzy rozszerzają go nawet do 10 lat życia i dotyka rzadziej chłopców niż dziewczynki.
Najczęstszą przyczyną mutyzmu dziecięcego jest przeżycie bardzo silnego stresu np. na wskutek wypadku lub wstrząsu uczuciowego związanego np. ze śmiercią bliskiej osoby, lub też wiele nie bardzo silnych jednak powtarzających się bolesnych przeżyć, oraz może nią być choroba psychiczna. Mutyzm może trwać do kilku tygodni, miesięcy a nawet lat. Czym dłużej utrzymuje się zaburzenie ? tym gorsze są rokowania, wówczas konieczne staje się wspomaganie terapii lekami i psychoterapią obejmującą całą rodzinę. Pośrednią przyczyna pojawienia się mutyzmu mogą być między innymi: mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, patologia ciąży i porodu, a także cechy osobowości takie jak: lękliwość, nieśmiałość, kompleksy. Mutyzm może być całkowity, lub częściowy zwany inaczej wybiórczym.
Mutyzm całkowity bywa często objawem schizofrenii dziecięcej, ponieważ dziecko nie odczuwa potrzeby kontaktu ze środowiskiem uważa wykorzystywanie mowy za zbędne.
O wiele łagodniejszy przebieg i łatwiejszy do wyleczenia jest mutyzm całkowity powstały na wskutek silnego przeżycia. Mutyzm wybiórczy występuje w stosunku do jednej osoby lub grupy osób, np. dziecko może mówić dużo i swobodnie w domu, natomiast nie odzywa się w przedszkolu lub w obecności osób wobec, których żywi negatywne uczucia. Ten rodzaj zaburzenia pojawia się o wiele częściej niż mutyzm całkowity. Dzieci obciążone tym zaburzeniem mowy na ogół zachowują się poprawnie, w przedszkolu bawią się z innymi dziećmi, a w szkole pracują i wykonują polecenia nauczyciela, są zdrowe i w wyglądzie nie odbiegają od rówieśników. Mutyzm częściowy występuje rzadko w stosunku do innych dzieci, częściej do osób dorosłych (pominąwszy matkę, a czasem i ojca). Wielu specjalistów twierdzi, że mutyzm wybiórczy - to specyficzna forma reakcji na wpływ otoczenia, niezgodna z dążeniem emocjonalnym dziecka oraz reakcja silnego protestu spowodowana brakiem zaspokajania potrzeb psychicznych dziecka (potrzeby bezpieczeństwa, uznania i akceptacji).1 Protestowanie mutyzmem występuje często u dzieci z deficytami rozwojowymi (psychicznymi, fizycznymi czy też emocjonalnymi), między innymi u dzieci z fragmentarycznymi zaburzeniami (dysleksja, dysgrafia). Niemożność mówienia niekiedy ustępuje na wskutek różnych okoliczności np.
a) jako wstrząs (np. na widok koleżanki wpadającej do wody z wysokiego brzegu niemówiąca dziewczynka zaczyna głośno i wyraźnie wołać o pomoc);
b) jako poczucie, że teraz trzeba mówić (np. chłopiec, który w przedszkolu nie odzywał się do ludzi dorosłych, w szkole normalnie odpowiada nauczycielce podczas lekcji. Do ucieszonej matki mówi tylko: "W szkole musi się mówić! Inaczej nie można dostać piątki");2 Należy jednak pamiętać o tym, że możność mówienia pojawia się stopniowo oraz o tym, że mogą wystąpić nawroty mutyzmu. Wiadomo jest, że dzieci dotknięte niemożnością mówienia mają zachwianą równowagę procesów nerwowych: są lękliwe, nieśmiałe, bardzo wrażliwe, nierzadko uparte i wykazujące postawy negatywistyczne. Wczesne rozpoznanie rodzaju zaburzenia i jego przyczyn jest bardzo ważne dla przebiegu terapii. Dlatego też należy koniecznie udać się po pomoc do specjalistów w tej dziedzinie. Pojawienie się mutyzmu często jest związane ze zmianą w życiu dziecka, może nią być między innymi pójście dziecka do przedszkola lub szkoły. Między innymi lęk dziecka przed wypowiedzią na forum grupy czy też klasy może przyczynić się do wystąpienia objawów mutyzmu. Na początku należy sprawdzić czy postawa, stosunek do dziecka oraz metody pracy nauczyciela są prawidłowe, a także czy dziecko nie jest zbyt mocno emocjonalnie związane z matką. Jeżeli już wiemy jaka jest przyczyna tego zjawiska najpierw należy dążyć do usunięcia jej. Gdy okaże się, że przyczyną zaistniałego zaburzenia jest nauczyciel, należy zmienić nauczyciela lub tez szkołę.
Jeżeli jednak okaże się, że wina nie leży po stronie nauczyciela należy objąć terapią matkę i dziecko, spróbować rozluźnić zbyt mocne więzi emocjonalne
z domem rodzinnym dziecka. Matki nadopiekuńcze, oraz nadmiernie wymagające nie zdają sobie najczęściej sprawy z tego, że swoim zachowanie bardzo szkodzą dziecku i że często nieświadomie powodują wystąpienie mutyzmu wybiórczego. Terapia wychowawcza to z reguły bardzo trudny i długi proces, który wymaga ścisłej współpracy rodziny i przedszkola lub szkoły.
Na początku leczenia należy starać się nawiązać ciepły kontakt z dzieckiem, nie można zapomnieć o tym, że dziecko mutyczne nigdy nie zacznie mówić pod wpływem obietnic czy też gróźb. Oczywiście nie bierzemy tu pod uwagę mutyzmu "woluntarnego" (kiedy to dziecko świadomie nie podejmuje prób mówienia np. jako formę protestu) i mutyzmu "symulantów" (niemówienie dla osiągnięcia jakiś korzyści).
Dzieci dotknięte mutyzmem bardzo często nie czują potrzeby zmiany sytuacji, ani nie wykazują chęci porozumiewania się za pomocą mowy. Pamiętając o tym, że nic nie możemy robić na siłę, a więc żadne sposoby zachęcania dziecka by do nas przemówiło nie przyniosą efektu, należy pozwolić dziecku wypowiadać się poprzez formy niewerbalne, np. poprzez rysunek, poprzez zabawę w formie scenek, inscenizacji itp., a u dzieci starszych poprzez słowo pisane.
Jednak osoby starsze przebywające w otoczeniu dziecka mutycznego nie mogą zaprzestać porozumiewania się słownego, aby nie pogłębiać zaburzenia.
opracowała Marzena Machlowska
___________________________
Bibliografia:
- Logopedia - Zagadnienia kultury żywego słowa, red. Leon Kaczmarek, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1971r.,
- Łucja i Roman Ignatowicz, Odmowa mówienia z powodów emocjonalnych, w: Wychowanie w Przedszkolu nr.1/93,
- Irena Styczek, Logopedia, PWN, Warszawa 1981r.,
- Logopedia. Pytania i odpowiedzi, Podręcznik akademicki pod red. Tadeusza Gałkowskiego i Grażyny Jastrzębowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1999r.,
- Tomasz Zaleski, Opóźniony rozwój mowy, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1992r.